Stare rakiety i inne ciekawostki

4.8/5 - (6 votes)

Warto tutaj zajrzeć po odrobinę historii tenisa oraz historii i ciekawostek związanych z ewolucją sprzętu…

HISTORIA TENISA I RAKIET TENISOWYCH

Czy wiesz ,że Krzysztof Kolumb odkrył nie tylko Amerykę ale najprawdopodobniej pierwszą ….piłkę do tenisa? Czy wiesz , że pierwsze rakiety do tenisa były …..wędzone? Czy wiesz że pierwsze europejskie piłki  do tenisa  były zrobione z ….nici wełnianych i skóry koziej? Czy wiesz , że pierwsze "pojedynki" w tenisa odbywały się przez luźno powieszony ….sznurek?

W literaturze fachowej do dnia dzisiejszego istnieją spory,  kiedy tak naprawdę powstał tenis, kto wyprodukował pierwszą rakietę i piłkę do tenisa. Heiner Gillmeister w swojej książce "Kulturgeschichte des Tennis" pisze, że tenis powstał dużo wcześniej jak w XV w. Niektóre źródła podają , że ślady  tenisa można znaleźć już  w kulturze greckiej , rzymskiej i egipskiej. Tenis był praktykowany  w średniowieczu  w XI w.

    Tenis został wynaleziony prawdopodobnie przez mnichów i początkowo grano w tenisa na podwórzach klasztornych w północnej Francji. Do końca XV wieku grano  piłkami ze  skóry wypełnionymi wełną , piaskiem lub innymi materiałami. Na początku grano w tenisa … dłonią , stąd nazwa "jeu de paume" .Uderzano  otwartą dłonią później częściowo wykorzystywano rękawicę.  Grano dłonią, pięścią, specjalnie ukształtowaną drewnianą deską. Grano ze sobą na wolnym powietrzu bez pomocy sznurka. Później pojawił się sznurek i rakieta.Pierwotnie serwowano na ukośne daszki klasztornych krużganków a po opadnięciu piłki rozgrywano partyjkę na wewnętrznym dziedzińcu klasztoru. Początkowo traktowano ukośne daszki jako miejsce rozpoczęcia gry .Z biegiem  czasu  miłośnicy tenisa zeszli na „ziemię” i zaczęli wykorzystywać ściany podwórza, zamkowe nagrobki, kościelne  podwórza lub zamkowe dziedzińce do rozpoczęcia gry. Pierwszy turniej tenisa rozegrano najprawdopodobniej w Bruggi w drugiej połowie XV wieku.

JeudePaume

   Pierwsze udokumentowane wzmianki na temat tenisa pojawiły się dopiero w XVI w. we Włoszech. Opisał je w swojej książce pod tytułem "Trattato del Givoco della Palla di Messer" Antonio Scaino włoski ksiądz z Ferrary. Na początku, jak pisze Scaino, grano piłką z miękkiej skóry koziej wypełnionej nićmi wełnianymi. Pierwsza piłka gumowa  pojawiła sie dopiero w XIX w. w Anglii.

 scaino

Pierwsza książka o tenisie autorstwa Antonio Scaino.

    Pierwszym królewskim tenisistą był – urodzony w 1289 roku – Ludwig X z Francji. Niestety był jedną z pierwszych królewskich ofiar uprawiania tenisa. Ludwig X zmarł na zapalenie gardła po meczu tenisowym. Kolejnymi ofiarami tenisa byli Filip Piękny, Król Kastylii oraz Karol VIII. Ten ostatni zmarł po uderzeniu głową o framugę drzwi w drodze na kort tenisowy. Wiele koronowanych oraz książęcych głów grało w tenisa aż do całkowitego zadłużenia się.

   W XVI i XVII wieku rozwinął się tenis na skalę masową. Pomimo występujących zakazów coraz więcej mieszczan, studentów i majętnych  chłopów grało w tenisa. W miastach i zamkach powstaje coraz więcej odkrytych i zadaszonych miejsc do grania w tenisa.Wiek XVI i XVII to złote lata tenisa nie tylko w Anglii i Francji ale również w innych krajach. W drugiej połowie XVII w. w Paryżu powstało ponad 100 domów gry o tyle w drugiej XVIII w pozostało ich tylko kilka. Domy gry przeznaczano na cele publiczne. Tenis nie skupia już tak uwagi arystokracji ale bardziej wojska i studentów. Spadek tenisa następuje w okresie Rewolucji Francuskiej a po 1789 roku wprowadzono zakaz gry w "jeu de paume".

Król francuski Franz I był wielkim miłośnikiem tenisa i zażyczył sobie wybudowanie na statku „La Grande Francoise”  przykrytego kortu tenisowego. Król Franz I spędził wiele lat we Włoszech oraz traktowany jest jako pierwszy król francuskiego renesansu. Sprowadził do Francji miedzy innymi Leonardo da Vinci. Poprzez agentów zakupił wiele dzieł sztuki włoskiej min. Tycjana, Michelangelo i Raffaela co stworzyło podwaliny pod zbiór obrazów które można dzisiaj oglądać w Luwrze.

Król Henryk VIII był fanatycznym tenisistą i posiadał kilka rakiet oraz wiele kortów tenisowych. Grał o wysokie stawki i wydał w ciągu trzech lat ze swojej szkatuły ponad 3000 funtów za swoje długi .Poddani króla mogli posiadać swój własny kort jeśli ich dochód roczny przekraczał 100 funtów ,od innych wymagano posiadania licencji.

Piłki do tenisa z XVI i XVII wieku różnią się od dzisiejszych piłek z gumy.Wartosciowe piłki wykonywano ze skóry wypełnionej wełną, włosami z głowy lub brody. Mniej wartościowe piłki wypełniano piaskiem , ziemia lub wiórami metalowymi. Prowadziło to do kontuzji a nierzadko śmierci. Od około 1700 roku zastąpiono skórę białym suknem.

W złotej erze rozwoju tenisa we Francji pojawiają się pierwsi  profesjonalni tenisiści którzy jako zawodnicy  i trenerzy produkują piłki i opiekują się placami do gry. W połowie XVI wieku powstaje cech tzw. paumiers-raquetiers osób które nie tylko grają ale i produkują rakiety i obuwie bez obcasów  i z filcowym spodem. Nowy mistrz cechu musiał nie tylko produkować rakiety i piłki tenisowe ale pokonać w meczu dwóch uznanych tenisistów.

Wraz z rozwojem tenisa w tym okresie pojawiało się coraz więcej krytyki nad tą dyscypliną sportu. Domy gdzie grano w tenisa wykorzystywano do flirtowania i do grania o wysokie stawki. Grano we wszystkie możliwe gry hazardowe. Wzrasta liczba oszustw. Reguły gry jak i wielkości placów do gry są ciągle niejasne. Drastycznie spada  w końcu XVII i na początku XVIII w ilość domów gry które zamieniają się w teatry i sale balowe. W czasach rewolucji francuskiej gra w tenisa została zabroniona.

     Pierwsze rakiety do tenisa były zrobione z jesionu i miały kształt gitary . Co ciekawe naciąg z jelit zwierzęcych (najczęściej baranich) był wciągnięty po przekątnej rakiety  a nie jak dzisiaj wzdłuż i wszerz rakiety. Rakieta nie posiadała tzw. serca. Drzewo z którego robiono rakiety najpierw było moczone w zimnej wodzie po to aby zmiękło, następnie gotowano je w gorącej wodzie i formowano kształt rakiety w specjalnej formie. Następnie pomiędzy oba ramiona  wmontowywano tzw. serce rakiety. Najczęściej z drzewa lipowego. Zbijano gwoździami serce rakiety z ramą oraz rączkę rakiety. Wiercono otwory oraz owijano rączkę sznurkiem. Później owijano rączkę rakiety skórą owczą.  Potem rakietę szlifowano i polerowano .Na koniec rakieta lądowała w piecu wędzarniczym aby utwardzić ramę oraz nadać odpowiedni kolor rakiecie.

 Zwolennicy gry rakietą uważali , że piłkę można  lepiej podciąć i uderzać  z większą prędkością. Liczono według zasad które praktycznie do dzisiaj się nie zmieniły.

Grano na wolnym powietrzu i taka gra nazywała się "longue paume" oraz w pomieszczeniach zamkniętych o nazwie" court paume". Równolegle w Anglii praktykowano  grę pod nazwą "Royal i Royal Tennis" w krytym obiekcie a nazwa wywodzi się od królów i arystokratów.

 beznazwy

Rakiety i piłki jakie używano do gry w jeu de paume.

   Wielka rewolucję wywołało wprowadzenie piłki gumowej na początku XIX w .Wulkanizację gumy wymyślił Ch. Goodyear . Tu trzeba wspomnieć , że już Krzysztof Kolumb zaobserwował jak Aztekowie wykorzystują do gry i zabawy  piłki z  gumy kauczukowej. Piłkę owiniętą dwoma kawałkami flaneli wynalazł pod koniec XIX w John Heathcote. Do dalszego rozwoju tenisa w Anglii przyczyniło się wynalezienie kosiarki do trawy. Stąd nowa nazwa "Lawn Tennis".

   Dużo osób grało w paume  w ogrodach  w różnych częściach Anglii,  ale dopiero emerytowany wojskowy zauważył możliwość komercjalizacji  tej gry i uzyskania patentu. Nazywał się Major Walter Clopton Wingfield  i opatentował w 1874 roku grę pod nazwą "Sphairistike" lub "Lawn Tennis". Kort w tamtym czasie różnił się od dzisiejszego .Kształtem przypominał klepsydrę .Siatka była zawieszona na wysokości 1,50m po bokach i 1,40m w środku. W 1875 roku wprowadzono linie i obniżono siatkę. Dwa lata później wprowadzono kształt który zachował się do dnia dzisiejszego.

 

 kortcosmaj

Kort wymyślony przez Majora Wingfielda.

STARE RAKIETY

RAMA

  Praktycznie od czasu powstania pierwszej rakiety z drewna (XVw.) do początku lat 30 naszego stulecia produkcja rakiet z drewna  się nie zmieniła. Rakiety wykonywano z jesionowych desek, drewniane deski przez długi czas moczono w wodzie , gotowano a następnie gięto dla osiągnięcia żądanego kształtu. Były to tak zwane rakiety z pełnego drzewa.

Na początku lat 30 wprowadzono rakiety których rama składała sie z kilku sklejonych warstw drzewa.

IMG_0369-1

 

 

 

 

Fot. nr.1 Rakieta Handicap firmy Ayres z drewna warstwowego

 Były to tak zwane rakiety z ramami z drzewa warstwowego (fot.nr.1). Budowano rakiety z kilku warstw pomiędzy które wstawiano surową skórę, wkładki z włókna szklanego , fibry, wzmocnienia z tworzywa sztucznego i inne (fot.nr.2).

IMG_0494-1

 

 

 

 

Pierwsze rakiety z innych materiałów aniżeli drewno  pojawiły się na początku lat 20. Eksperymentowano z ramami ze stali , pełnego aluminium, z profili aluminiowych, lanego magnezytu.

Takie modele jak "Dayton" z rurek stalowych czy "Birmal" firmy Birmingham Aluminium Casting Co. z pełnego profilu aluminiowego przeszły już do historii.

Późniejsze lata to dalszy rozwój technologii materiałowych takich jak włókno szklane, włókno szklane z domieszką grafitu i włókien węglowych, jak również kombinacje z domieszką boronu, ceramiki, kevlaru i innych włókien. Model  MAX 200 firmy Dunlop produkowany był z nylonu z włóknami grafitowymi  w procesie odlewania  w formie.

imagesCAOTS83L 

IMG_0509-1

 

 

 

 

Fot.2  Rakieta Club z widocznymi warstwami drzewa przekładanymi  innym materiałem.

Kształt głowy rakiety przybierał różne formy. Od klasycznego owalnego kształtu ,  rakiet z odchyloną główką od swojej osi o kilka stopni  (tzw. tilt top ), do rakiet ze spłaszczoną główką.

imagesCAZO1ON0d4615401r[1]

Serce rakiety posiada za sobą bardzo długi okres rozwoju. Do początku lat 20 naszego wieku serce rakiety było wypukłe do wnętrza rakiety tzw. serce konvex-wypukłe (fot.3)  Serca rakiet wykonywano z bardzo różnorodnych gatunków drewna jak lipa, grusza, mahoń, czereśnia. Później pojawiają się rakiety z sercem  które tworzy owalny kształt rakiety tzw. serce konkav (wklęsłe). Wyjątkiem są rakiety z otwartym sercem w kształcie trójkąta(Fot.4)

IMG_0368-1

 

 

 

 

Fot.3.Rakieta z wypukłym sercem tzw.konvex

IMG_0465-1

 

 

 

 

Fot.4 Rakieta Stadion z wyciętym sercem w kształcie trójkąta.

 Prawie do końca XIX w stosowano w rakietach  skórzane owijki rączki. Później z uwagi na to, że skóra pod wpływem potu szybko wilgotniała a następnie twardniała co skutkowało odciskami  na dłoniach zaprzestano produkcji rakiet ze skórzanymi owijkami. Od tego momentu aż do końca lat 30 rakiety nie posiadały owijek skórzanych  a jedynie cienką warstwę skóry na zakończeniu rakiety.

 fishimagesCAJ6366H$T2eC16dHJGQE9noMbTp(BQj+n0ltb!~~60_35[1]

 Kształt rączki rakiety z reguły był  kanciasty (8 kątny) ale produkowano również rakiety z okrągłym uchwytem czy rakiety z uchwytem stożkowym .Do klasyki przeszedł uchwyt pod nazwą rybi ogon.

 

Posiadam w swojej kolekcji starych rakiet do tenisa rakietę firmy Davis z metalową tabliczką z napisem Maraton Lwów. W książce wydanej przez wydawnictwo Wysoki Zamek pod tytułem "Tamten Lwów" autorstwa Witolda Szolginia znalazłem informację , że Maraton Lwów to sklep sportowy mieszczący sie przy ulicy Akademickiej 22 (dziś Tarasa Szewczenki) przy lwowskim corso, tel 230-23 (to  stary numer telefonu). Budynek to kamienica 1852 roku .Początkowo była to kamienica Józefa Weigla.Później mieściła się w niej słynna cukiernia Józefa Zalewskiego oraz sklep sportowy Maraton.Opis cukierni Zalewskiego mozna przeczytać w książce Stanisława Lema "Wysoki zamek".

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Wejście do kamienicy w której się mieścił sklep sportowy Maraton Lwów.Napis jeszcze po polsku.

Właścicielem był Wacław Kuchar ps."Wacek", najwszechstronniejszy polski sportowiec wszechczasów,piłkarz, hokeista, łucznik, łyżwiarz , tenisista, olimpijczyk z Paryża (1924) między innymi trener drużyny kobiecej w lekkoatletyce .Sędzia piłkarski , trener piłki nożnej.Wacław Kuchar był kupcem, współwłaścicielem sklepu sportowego Maraton.Brat Władysław był również tenisistą.W Lwowskim Klubie Tenisowym rozgrywane były Mistrzostwa Lwowa w których brali udział między innymi Józef Hebda , Ignacy Tłoczyński i Stanisław Darski .Czyżby to była rakieta Wacława Kuchara a może Hebdy lub Tłoczyńskiego? Co ciekawe rakietę kupiłem w antykwariacie w Krakowie.Józef Hebda zmarł w 1975 roku właśnie w Krakowie.Może ktoś posiada więcej informacji na temat Maratonu Lwów i Lwowskiego Klubu Tenisowego.

 


PRODUKCJA RAKIET TENISOWYCH W PRZEDWOJENNEJ POLSCE


HUGO ROITHNER

Obaj dziadkowie Hugo Roithnera byli tokarzami i powroźnikami  i dzięki tej kombinacji unikalnych zawodów rodziło się wiele nowych pomysłów w głowie Roithnera. Firma Hugo Roithner została założona w Świdnicy 15.08.1871 roku pod nazwą „Hugo Roithner & Co”. Firmę założył razem ze swoją matką. Firma funkcjonowała do 1945 roku. W roku 1899 firma zatrudniała prawie 400 pracowników.  Firma produkowała na początku hamaki, kołyski dziecięce, później zabawki dziecięce, artykuły sportowe takie jak urządzenia gimnastyczne czy kije do krykieta. Pierwsze rakiety do tenisa pojawiły się w ofercie firmy Roithner w 1892 roku. Były to pierwsze rakiety tenisowe wyprodukowane w Niemczech. Początkowo firma była zlokalizowana przy ulicy Budowlanej .W 1899 roku fabryka została przeniesiona do Kroischwitz (dzisiejsze Kraszowice)na noworudzkiej szosie przy ulicy Bystrzyckiej 34. Firma zdobyła dzięki swojej jakości duże uznanie w branży sportowej a jej produkty były eksportowane  na cały świat w tym także do  Ameryki i Australii. W połowie lat 30. dwudziestego wieku zaczęto wytwarzać obudowy do radioodbiorników, adapterów i głośników. W czasie II wojny światowej produkowano narty oraz skrzynie na amunicję dla potrzeb Wehrmachtu. Później teren  tego zakładu zajmowała  "Diora Świdnica" Sp. z o.o.

Hugo Roithner urodził się 6.9.1841 i zmarł w 1919 roku w Świdnicy. Był najstarszym z 5 braci . Uczęszczał do Świdnickiego gimnazjum. Zmarł w wyniku nieszczęśliwego wypadku. Pochowany jest na ewangelickim cmentarzy przy Kościele Pokoju Świdnicy. Miał jedną córkę Hildegard Voelskow z domu Roithner, która wyszła za mąż za Alfreda Voelskow. Alfred Voelskow przejął kierownictwo firmy  Roithner w 1919 roku.

 Otrzymałem bardzo miły i sympatyczny list od Pana Rudiego Voelskow syna Alfreda i Hildegard Voelskow (z domu Roithner). Jak pisze Pan Voelskow, jego rodzice byli ostatni właścicielami firmy Hugo Roithner ze Świdnicy. Jest ostatnim z synów który przeżył wojnę. Pan Voelskow urodził się w 1922 roku w budynku który znajdował się na terenie fabryki .Późniejszy właściciel fabryki  firma Diora sprzedała dom.  Pan Voelskow w swoim liście  opisuje produkcję w fabryce , która w większości odbywała się ręcznie. Naciąganie rakiet odbywało się ręcznie przez specjalnie wyszkolonych tzw. „einflechter (einlefchten-splatać,wyplatać).Wymagało to niezwykłego doświadczenia i wyczucia aby otrzymać odpowiednie naprężenie strun w rakiecie. Dobrej klasy tenisiści mogli przedstawiać swoje życzenia odnośnie twardości naciągu. Produkcja rakiet została wstrzymana na początku II wojny światowej ponieważ nie była ważna dla celów wojny. Po wojnie nie została podjęta na nowo produkcja rakiet.

skanowanie0002

 

 

 

 

Fot.Firma Hugo Roithner&Co ze Świdnicy

skanowanie0003

 

 

 

 

Fot.Papier firmowy firmy Hugo Roithner&Co.

Najbardziej znane marki rakiet tenisowych wyprodukowane przez firmę Hugo Roithner&Co to:

– Champion, Pilot, The Invincible,Hertie, Geka Spezial, Roland, Corona,Adler, Regina, Regina Spezial I inne.

Karl Rogge

Firma powstała w Greiffenberg (Gryfów Śląski)  na Dolnym Śląsku. Po 1945 roku firma została przeniesiona najprawdopodobniej do Görlitz. Rakiety produkowane przez firmę Karl Rogge:

-Spezial II, Spezial II, Greif, Stadion, Rex.

W książce Volkmanna pt.Heimatbuch des Kreises Löwenberg in Schlesien” z 1925 roku można znaleźć informacje o przemyśle w tym regionie, również  o przemyśle w Gryfowie Śląskim. Przy dworcu kolejowym w Gryfowie znajdowała się fabryka giętych wyrobów z drewna która produkowała elementy gięte samochodów, sań, wozów. Fabryka zajmowała się również produkcją sprzętu sportowego jak kije hokejowe, rakiety tenisowe, rakiety śnieżne , sanki. Niestety nie udało mi się znaleźć dokładniejszych informacji o fabryce.

Olmar.Polska Spółka Sportowa- Warszawa

Olmar to firma która powstała najprawdopodobniej przy pomocy kapitału litewskiego. Dom Sportowy Dinces w Wilnie sprzedawał rakiety tenisowe tej marki. Niektórzy jednak sądzą , że rakiety produkowano w Łodzi .Znane marki tej firmy to -Addis (1931), Rivolia (1931), Champion (1935), Leading (1935), Carlton (1936), Jaskółka.

IMG_0520

 

 

 

 

Norwegja

Norwegja to firma nieznana , ale nazwa Norwegja była pisana w tzw. starej polszczyźnie więc prawdopodobnie pochodzi z Polski. Rakiety produkowane przez tą firmę pochodzą z ok 1926/1927 roku.

Frema

Frema to firma z Łodzi założona około 1920 roku w przemysłowej części Łodzi. Znane rakiety tej marki to Frema,Meteor, K.T, Sokół,Fox, Davis Cup, Davis Cup Fox,Serva, 3, Liberty. Rakiety z lat 1930-1935.

Orsa

Orsa to firma o której brak informacji. Jedyna znana rakieta to First z 1933 roku.

STADJON

Marka nieznana.

Niestety literatury i informacji na temat firm produkujących przed wojną rakiety tenisowe w Polsce praktycznie nie ma.

 

Literatura:

  1. Tägliche Rundschau – das Heimatblatt für den Stadt- und Landkreis Schweidnitz“, Nr. 6 – Juni 1955.
  2. Volkmann: Bedeutende Industriezweige im Kreise Löwenberg. W:  Heimatbuch des Kreises Löwenberg in Schlesien. Friedeberg am Queis 1925.
  3. Siegfried Kuebler-  Buch der Tennisrackets.
  4. Alexander Kamiński-kolekcjoner rakiet. Współautor suplementu do książki Siegfrieda Kueblera.